پیشتر وعده کرده بودم که درباره ی شیوه ی نگارش یا رسم الخط گیلکی مطالبی را بیان کنم. واقعیت اینجاست که من در بسیاری از تعاملات اجتماعی با دوستان و اطرافیان بارها با این نکته مواجه شده ام که می گویند گیلکی زبان نوشتاری نیست و تنها کاربرد محاوره ای دارد یا اینکه مشاهده می شود بسیاری حتی علاقه مندان به زبان گیلکی از صورت نوشتاری آن گریزانند و بیشتر سعی در استفاده از این زبان بصورت محاوره ای دارند. این مساله به چند دلیل می تواند اتفاق بیفتد که به عقیده ی من رسم الخط مهمترین آنهاست.
حقیقت این است که رسم الخط کنونی فارسی ظرف انتقال واژگان گیلکی را ندارد. برای امتحان این مساله کافیست یک نوشته ی گیلکی را به یک گیلک زبان بدهید و از او بخواهید که آن را بخواند. مطمئناً نمی تواند این کار را با سرعت بالا و بدون درنگ انجام دهد و در بسیاری از موارد اگر متن حرکت گذاری نشده باشد اصلاً قادر به انجام این کار نمی باشد. حال تصور کنید همین متن به فردی که با زبان گیلکی آشنایی ندارد یا تنها آشنایی مختصری دارد داده شود. در مواردی نیز حتی درک مفهوم متن حرکت گذاری شده بسیار سخت می نماید. برای مثال فعل فَندَر (نگاه کن) را در نظر بگیرید. در این فعل دو فتحه وجود دارد که تلفظ آنها اندکی با یکدیگر متفاوت است. فتحه ی اول با فشار کمی بیشتر از فتحه ی دوم تلفظ می شود. حتی تلفظ حرف ف در این کلمه با کلمه ای مانند فوگوردَنه (واژگون کرد) متفاوت است. نکته ی جالب اینجاست که اگر همان فعل فَندَر را بخواهیم به صورت منفی به کار ببریم با مشکل اساسی در نوشتار مواجه می شویم. زیرا در شکل منفی شده ی فعل نیز با همان کلمه ی فَندَر مواجه ایم با این تفاوت که فتحه ی اول با فشاری تقریباً دو برابر شکل مثبت فعل تلفظ می شود. این تفاوت در تلفظ دو مصوت به ظاهر یکسان می تواند معنا را کاملاً دگرگون سازد.
مثال دیگر می تواند در مورد فعل وَاَشت (اجازه داد) مطرح شود. (از دوستی بخواهید این فعل را برایتان منفی کند، با جواب های جالبی مواجه خواهید شد) در این فعل با دو فتحه ی پشت سر هم مواجه ایم که نشان دادن آن در رسم الخط فارسی تقریباً ممکن نیست مگر با استفاده از همزه به عنوان پایه برای فتحه ی دوم که ممکن است تلفظ را دچار مشکل کند. مثال هایی از این دست فراوان است که با اندکی توجه به گفتار اطرافیان می توان آنها را دریافت. جالب اینجاست که تمام فتحه های به کار رفته در مثال های بالا با فتحه ای که مثلاً در کلمه ی بَج (برنج) استفاده می شود متفاوت است.
در زبان گیلکی حد اقل چهار نوع فتحه قابل شناسایی است که در رسم الخط فارسی تنها یک نشانه برای همه ی آنها وجود دارد که آن هم معمولاً استفاده نمی شود و کلمات بدون نشانه گذاری نوشته می شوند. حال این مشکل را می توانیم برای پنج مصوت دیگر و نیز کلماتی که از چند مصوت پشت سر هم بدون صامت تشکیل شدده اند تعمیم دهیم و تفاوت در تلفظ برخی از مصوت ها را نیز به آن بیافزاییم. نتیجه روشن است: رسم الخط فارسی جوابگوی نوشتار گیلکی نیست و این مساله باعث می شود گمان کنیم گیلکی صورت نوشتاری ندارد!!!
منم نظری ندارم!!! متاسفم
پاسخحذفپیام جان سلام ، خوبی برا؟....
پاسخحذفمطلبت جالبه ، اما گمان می کنم راجع به این مباحث بحث های مفصل تری می طلبه و نیاز به فضا سازی اجتماعی هم هست ، اینکه به گیلیکی نمی توانیم راحت بخوانیم (با هر رسم الخطی )گمان می کنم بیشتر از اینکه به خط مربوط باشد به نا آشنایی دیداری و عدم عادت ماست به خواندن گیلیکی و فقدان عادت و خاطره نوشتاری که تبعاً به دوران آموزش ابتدائی تا دبیرستان (هفت تا شانزده سالگی)بر می گردد ، اما من با استفاده از فونت لاتین خیلی موافقم اما مشکل اینجاست که بعلت ممانعت جدی سیاسی از یکطرف و امتناع مردم نسبت به این قضیه از سوی کسانی که مثل ما کاملاً دوزبانه نیستند و زبان اصلی شان همچنان گیلیکی است ، احتمالاً این طرح شکست می خورد مگر اینکه «اسکندری پیدا شود».
برای همین پیشنهاد من اینه که باید روی تجربه ایرلندی ها برای خطی که برای زبان گائلیک با تحریف خط لاتین- انگلیسی بوجود آوردند و حالا کم کم در ایرلند بخش هایی قابل توجه تری از مردم به جای انگلیسی از ان استفاده می کنند باید متمرکز شد ، یا تجربه پرتغالی و اسپانیولی زبانان که با مقداری تحریف خط لاتینی - فرانسوی در راستای انتقال بهتر آوا ها یی که در پرتغالی و اسپانیولی زبان هست و در زبان های پایه لاتینی مثل ایتالیایی و فرانسوی نیست ، بر این اشکال فائق آمدند توجه کرد.
بعد ازاینها ما هنوز واقعاً نثر گیلیکی خوب در حد تکست ادبی آموزشی ایده آل نداریم. هنوز چنان نویسنده ای که بتواند ما را غرق در نثرش کند و همه را اعم از کم سواد تا روشنفکران را لااقل وادار به احترام کند نیامده. این کاری هم که جکتاجی با گیله وا می کند خیلی کوچک و بی تاثیره است.